نگاهی به محدودیت‌های دانشکده‌های تئاتری

در پلاتوها امکان اجرای سالانه محدود است

نیلوفر رستمی:
اگر تدریس رشته تئاتر هم مثل برخی دیگر از رشته‌ها در دانشگاه‌ها وضعیت یکسان و کم و بیش ناامید کننده‌ای داشته باشد، جای تعجب نیست. مگر تدریس تئاتر چه تفاوتی با تدریس دیگر رشته‌ها دارد؟! اما مشکل از جایی شروع می‌شود که وقتی با توجه به کمبود فضا و امکانات دانشجویان در طی سال‌های تحصیل نتوانند تجربه کسب کنند؛ آن وقت به ناچار فضای تئاتر حرفه‌ای را تبدیل به میدان تجربه می‌کنند. تئاترهایی که نه تنها برای تئاتری‌های حرفه‌ای قابل هضم نیست، بلکه باعث خشنودی مردم نیز نمی‌شود و به این ترتیب، به مرور شاهد اضمحلال تئاتر‌ خواهیم بود. هنر ایزوله‌ای که در محوطه تئاترشهر و چند سالن دیگر معنا پیدا می‌کند و تماشاگرانش از خود تئاتری‌ها و خبرنگاران این حوزه فراتر نمی‌رود.
پلاتوها در خدمت پایان‌نامه
یکی از مشکلات دانشکده‌های تئاتری ما علاوه بر به روز نبودن منابع ترجمه، کتاب‌های درسی و شیوه تدریس اساتید، نبود پلاتو به اندازه کافی برای تمرین دانشجویان است. به گفته رحمت امینی، مدیر گروه تئاتر دانشگاه آزاد تهران، حدود 11 پلاتو و یک خانه کوچک نمایش برای دانشجویان تئاتر دانشگاه آزاد وجود دارد که البته سه تا از پلاتوها در سال‌های اخیر ساخته شده است. با توجه به تعداد کثیر دانشجویان دانشگاه آزاد(که حداقل در مقطع کارشناسی ورودی سالانه چیزی حدود 200 دانشجو است.) این تعداد پلاتو بسیار اندک است و یک شوخی به حساب می‌آید. این در حالی است که به گفته دانشجویان، پلاتوهای اضافه شده فاقد امکانات لازم هستند و بیشتر، کلاس‌های درس به حساب می‌آیند. به ترتیب دانشکده‌ هنرهای زیبا نیز دارای سه پلاتو به عنوان‌های تجربه، سمندریان و صمیمی‌مفخم است که از پلاتو تجربه به دلیل مجهز و بزرگ بودنش به عنوان تالار اجرا نیز استفاده می‌شود.
دانشکده سینما ـ تئاتر و سوره هم هر کدام دارای سه پلاتو هستند که به گفته دانشجویان دانشکده سوره از سالن اجتماعات، این دانشگاه نیز به عنوان سالن تمرین استفاده می‌شود و البته واضح است که سالن اجتماعات دارای شاخص‌های استاندارد برای اتاق تمرین تئاتر نیست. در کنار همه این کمبودها، اساتید معتقدند که حتی باید برای اجراهایی که در پلاتوها صورت می‌گیرد با هدف بسط جریان تئاتر دانشجویی بلیط فروخته شود و یک جریان همه گیر فعال صورت گیرد! اما با فضاهای اندکی که دانشگاه‌های ما در اختیار دارند، شما بگویید آیا ممکن است هر دانشجو در طول سال یک اجرا داشته باشد؟!
رحمت امینی، مدیر گروه تئاتر دانشگاه آزاد درباره فعالیت‌های پلاتوهای دانشگاه آزاد می‌گوید:«در یک سال و اندی که من مدیر گروه هستم، می‌توانم بگویم که غیر از تعطیلات رسمی و یک ماه برای تعمیرات، هیچ گاه پلاتوها تعطیل نبودند، اما در استفاده از پلاتوها سه اولویت وجود دارد که براساس آن‌ها دانشگاه و به تبع آن دانشجویان عمل می‌کنند. اولویت‌ اول مربوط به استفاده از پلاتوها برای تمرین‌های کلاسی و پایان‌نامه‌ها می‌شود. اولویت دوم و سوم نیز به ترتیب مربوط به استفاده آن‌ها در جشنواره‌های تئاتر دانشجویی و جشنواره‌ها دیگر کشوری که دانشجویان نیز در آن‌ها شرکت می‌کنند.»
امینی در ادامه افزود:«اما نکته این جاست که آن قدر تعداد دانشجویان زیاد است که پلاتوها صرف اجرا پایان‌نامه‌ها می‌شود و دیگر فرصتی برای کارهای دانشجویی در طول سال نمی‌ماند.»
محمودرضا رحیمی، مدرس دانشگاه آزاد هم تقریباً همین نظر را دارد و می‌گوید:«وقتی جدول برنامه‌های پلاتوها را می‌بینید، متوجه می‌شوید که جایی برای اجراهای دانشجویی وجود ندارد و گرنه من و دیگر اساتید دوست داریم با دانشجویان کارهای زیادی را تمرین کنیم!»
با این حال این خبر می‌دهد که برای استفاده بهینه از خانه کوچک نمایش به منظور اجراهای دانشجویی گفت‌وگوهای انجام شده است و با اظهار امیدواری بیان می‌کند که بعد از ماه رمضان دانشجویان طبق جدول‌هایی که طراحی می‌شود می‌توانند اجراهای عمومی داشته باشند. البته‌ چندی پیش ‌وعده‌ داده بود که قبل از شروع ماه رمضان خانه نمایش فعال می‌شود!
همچنین امینی درباره این که چرا تا به حال به طور جدی از سالن کوچک نمایش بهره‌برداری نشده است به مشکلات فنی اشاره می‌کند و می‌گوید:«بیشتر به خاطر مسائل فنی ـ اداری استفاده آن به تعویق افتاد. مسائل مانند سیستم تهویه. همین طور این سالن به شکل تمام وقت به نیروهای انتظامات احتیاج دارد؛ چرا که در ورودی سالن رو به خیابان باز می‌شود و برای حراست از فضای دانشگاه احتیاج به نیروهای انتظامات به شکل تمام وقت است.»
کارگاه‌های در حد یک نام
شهرام زرگر، مدیر گروه دانشکده سینما ـ تئاتر عمده ضعف‌های آموزشی را به جز کمبود پلاتوها به دو دسته کمبودهای نرم افزاری و سخت افزاری تقسیم می‌کند و می‌گوید:«به اعتقاد من بخشی از مشکلات به نوع جذب مسئولان دانشکده برمی‌گردد که بیشترشان تحصیلات مدیریتی دارند و تئاتر نخوانده‌اند همچنین بخش دیگری از مشکلات به نوع تعاملات میان فضای حرفه‌ای و دانشجویی برمی‌گردد که متاسفانه امکان جذب فارغ‌التحصیلان به فضای حرفه‌ای بسیار اندک است و طبیعتاً این مشکل مربوط به سیاست‌های آموزشی نیست، بلکه مربوط به سیاست‌های اشتغال‌زایی می‌شود. خیلی‌ها اعتراض می‌کنند که چرا دانشگاه‌ها دانشجو زیاد می‌پذیرد در حالی که وقتی تعداد جوان‌های یک مملکت زیاد باشند و تعداد علاقه‌مندان به راه یافتن رشته‌ تئاتر هم زیاد باشد دیگر نمی‌توان برای ورود سالانه به دانشگاه سقف محدود معین کرد ولی حتماً باید برای اشتغال زایی آن‌ها سیاستگذاری کرد.»
زرگر در ادامه به مشکلات به قول خودش سخت افرازی اشاره می‌کند و می‌گوید:«فضای برای تجربه کردن در دانشگاه محدود است و نیازمند به تدابیر جدی دارد، مثلاً دانشجویان طراحی صحنه ما فاقد داشتن کارگاه‌های دکور، آهنگری، نجاری، رنگ، نقشه کشی و... هستند هر کدام از کارگاه‌ها نیازمند حداقل فضای 50 متری است اما مگر ما چقدر فضا داریم؟!
دانشجویان واحدهای درسی تحت عنوان کارگاه دارند که بیشتر در حد نام است و به همین دلیل دانشجویان در عمل چیز زیادی یاد نمی‌گیرند.‌ آن وقت زیاد پیش می‌آید که مثلاً فارغ التحصیل طراحی صحنه در طراحی یک کار حرفه‌ای کم بیاورد و کارهایش را به نجار، آهنگر و... بیرون بسپارد که در دکور هم تاثیرات منفی خود را می‌گذارد و یا وقتی اتاق‌های تمرین بیان و بدن فقط گنجایش 10، 15 نفر را بدون استانداردهای صوتی داشته باشند، چطور دانشجویان با فراغ بال می‌توانند تمرین کنند. البته پلاتوهای دانشکده سینما ـ تئاتر و هنرهای زیبا در مقایسه با پلاتوهای دانشکده‌های دیگر فضاهای بهتر دارند.»
اساتید جوان بیشتر درک می‌کنند
به جز کمبود فضا مشکلات دیگری نیز در دانشگاه‌های ما وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها شیوه تدریس و نوع واحدهای درسی است که نیازمند تغییر و هماهنگ شدن با شرایط روز را دارد.
البته رحمت امینی معتقد است که آموزش در طی این سال‌ها رشد قابل توجهی داشته است و دلیلش را وجود 50، 60 استاد مدعو، 15 ، 16 نفر استاد عضو هیئت علمی با عده کثیری از دانشجویان عنوان می‌کند. با این حال او هم معتقد است که یکی از کمبودهای اصلی، داشتن اساتید فرهیخته در هر شاخه تئاتر است:«خیلی از فعالان تئاتر به کار تدریس هم مشغول هستند، در حالی که این دو شغل تفاوت زیادی با هم دارد، خیلی‌ها مثلاً کارگردان خوبی هستند، اما نمی‌توانند به همان اندازه استاد خوبی باشند و دانسته‌های خود را به خوبی منتقل کنند. با این حال تدریس می‌کنند. ما با چنین ضعف‌هایی روبه‌رو هستیم.»
وی‌ افزود:«با حضور اینترنت، CD و ماهواره دیگر بهانه‌ای بر اساتید وجود ندارد و آن‌ها به راحتی می‌توانند در هر نقطه‌ای از جهان با آموزش‌های دیگر نقاط دنیا آشنا شوند. خوشبختانه اساتید جوان ما این نیاز را درک کرده‌اند و مرتب خود را در جریان اطلاعات روز قرار می‌دهند.»
محمدرضا رحیمی، مدرس دانشگاه هم در این خصوص می‌گوید:«اساتید باید خود را مرتب در بوته آزمایش قرار بدهند؛ مثلاً ‌در نمره دادن‌های پایان ترم علاوه بر استا‌د درس مورد نظر، چند استاد دیگر هم حضور داشته باشند تا به نوعی نحوه قضاوت و دانش استاد مزبور را مورد سنجش و ارزیابی قرار دهند. دانشجو برای قبول شدنش در دانشگاه زحمت می‌کشید و بعد هم پول پرداخت می‌کند، پس عادلانه این است که اساتید هم چیزهای خوبی برای عرضه کردن در اختیارشان قرار دهند.»
رحیمی افزود:«یکی از مشکلات واحدهای درسی تئاتر این است که شکل تدریس رشته تئاتر مانند رشته‌های شیمی یا فیزیک است!»