گفت‌وگوی اختصاصی با"دکتر محمدعلی خبری" دبیر سمینار"تئاتر و مخاطب

دفتر پژوهش و انتشارات مرکز هنرهای نمایشی در ادامه برگزاری سمینارهای تئاتری، سمینار"تئاتر و مخاطب" را طی روزهای دوم و سوم تیر ماه سال جاری در سالن استاد صمیمی‌مفخم دانشگاه تهران برگزار می‌کند.
دکتر محمدعلی خبری(مسئول شورای نظارت و ارزشیابی مرکز هنرهای نمایشی) دبیریِ این سمینار را به عهده دارد. گفت‌وگوی اختصاصی سایت ایران تئاتر را با وی می‌خوانید:
لطفاً ‌کمی درباره اهداف اولیه سمینار تئاتر و مخاطب صحبت کنید.
هنر تئاتر به عنوان یک هنر فرهنگ ساز در طول هنرهای نمایشی همواره از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است و اگر بخواهیم ارکان تئاتر را مورد بررسی قرار دهیم، در ارتباط با اثر هنری و ورای آن یکی از ارکان مهمش مخاطب است؛ چون تنها هنری است که با حضور مخاطب شکل می‌گیرد و به یک اثر خلاقه تبدیل می‌شود و شناخت این عنصر مهم می‌تواند دستاوردهای‌ خوبی برای رشد و تعالی هنر تئاتر در جایگاه ویژه هنری خودش داشته باشد. در اهداف مرکز هنرهای نمایشی این سمینار جایگاه خاصی دارد و پژوهش و انتشارات مرکز هنرهای نمایشی سعی کرده که در راستای ارتقاء سطح علمی و پژوهشی تئاتر سومین سمینار خودش را تحت عنوان سمینار تئاتر و مخاطب برگزار کند.
این سمینار تا امروز چه مراحلی را طی کرده است؟
فراخوان سمینار ‌بهمن ماه منتشر شد و از پژوهشگران درخواست کردیم تا چکیده مقالات خود را تا 15 اردیبهشت برای ما ارسال کنند که 50 چکیده مقاله به دست‌مان رسید و در نهایت 19 مقاله برای ارائه در سمینار انتخاب شد. ویژگی‌های مثبتی که در این سمینار مورد بررسی قرار گرفته، اهمیت مخاطب در تئاتر است. ‌‌هنر تئاتر یکی از هنرهایی است که ماده اصلی آن انسان است و با انسان هم‌ ارتباط ‌برقرار می‌کند. در این سمینار ما قصد داریم سهم ‌مخاطب و اهمیت او را در تئاتر مورد بررسی قرار داده و این ویژگی را در مخاطب خاص و عام هم در ایران و هم در جهان‌ بررسی کنیم. در این سمینار تقابل این دو جریان ـ یعنی اثر هنری و مخاطبی که با اثر هنری ارتباط برقرار می‌کند ـ را تحلیل کرده و جایگاه و تأثیر مخاطب در شیوه‌های اجرایی را که در طول تاریخ هنر تئاتر در ایران و جهان وجود داشته، مورد بررسی قرار می‌دهیم.
بیشتر کدام قشر جامعه تئاتری در این سمینار شرکت کرده و از آن استقبال کرده‌اند؟
ویژگی مهم این سمینار این است که پژوهشگران جوان و دانشجویان در کنار استا‌دان خودشان مقالات را ارائه داده‌اند که واقعاً جای تشکر دارد. نکته بعدی حضور دوستان شهرستانی در این سمینار است که از شهرهای تبریز، بوشهر و قم مقالاتی پذیرفته شد و قرار است که در سمینار ارائه شود. همچنین بهرام جلالی‌پور یک ایرانی مقیم فرانسه هم مقاله‌ای را پیشنهاد داده‌ که در سمینار ارائه خواهد شد.
‌‌‌محور و عناوین کلی مقالات ارائه شده در سمینار تئاتر و مخاطب مشخص شده است؟
البته من دسته بندی نکرده‌ام، اما اگر به صورت جسته گریخته بخواهم عرض کنم می‌توانم به این موارد اشاره کنم: جایگاه مخاطب در رمزگشایی و نظریات منتقدان، مخاطب شناسی در تئاتر کودک، رویکرد جامعه شناسی مخاطب به تئاتر، اصول زیبا شناختی مخاطب در گذر زمان، جایگاه مخاطبان در تعزیه و هنرهای نمایشی ایران، برنامه ریزی برای جذب مخاطب تئاتر، ویژگی‌های مخاطب عام و خاص، متغیرهای مخاطب از یونان تا امروز. علاوه بر این‌ها عناوین دیگری هم وجود دارند که در سمینار ارائه خواهد شد.
مراکزی ‌که در برگزاری سمینار با مرکز هنرهای نمایشی همکاری می‌کنند، کدامند؟
برای برگزرای سمینار برخی از نهادهای فرهنگی با ما همکاری دارند، مثل پژوهشکده فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی که دکتر احمدی مسئولیت آن ‌را بر عهده دارند و همکاری خودشان را اعلام کرده‌اند و قرار است در چاپ کتاب ما را یاری کنند. همچنین گروه ادبیات نمایشی و نمایش فرهنگستان هنر و دانشگاه تهران و دانشکده هنرهای نمایشی و موسیقی هم اعلام همکاری کرده‌اند که محل برگزاری سمینار هم سالن "استاد صمیمی‌مفخم" دانشگاه تهران است.
آیا عنوان کتاب یا کتاب‌هایی که اشاره کردید، مشخص شده است؟
بله، کتابی است به نام"تماشاگران تئاتر، نظریه اجرا و دریافت" نوشته سوزان بنت که دکتر مجید سرسنگی آن را ترجمه کرده ‌است.
کارشناسانی که مقالات‌شان را در سمینار ارائه می‌دهند، چه افرادی هستند؟
‌استا‌دانی که در این سمینار مقاله ارائه می‌دهند عبارتند از: دکتر فرزان سجودی، دکتر مسعود دلخواه، دکتر احمد کامیابی‌مسک، دکتر اردشیر صالح‌پور، دکتر بهزاد قادری، دکتر سیدمصطفی مختاباد، دکتر سیدحبیب‌الله لزگی، دکتر محمدجواد عظیمی، امیرکاووس بالازاده، شکوفه ماسوری، منوچهر اکبرلو و شیوا مسعودی.
دانشجویان و پژوهشگران جوان و شهرستانی‌ چطور؟
‌ آرش پژمان، جهانشیر یاراحمدی، مشهود محسنیان، رضا کوچک‌زاده، خدیجه خدایی‌پور و بهرام جلالی‌پور حضور دارند.
‌‌همواره تئاتر ما دغدغه مخاطب ‌داشته ‌و هنرمندان و مسئولان همیشه به دنبال حل مسأله مخاطب و تئاتر بوده‌اند. در تهران مخاطب تئاتر معمولاً تئاترشهر را به عنوان محل تئاتری می‌شناسد و از آن استقبال می‌کند و تئاترشهر عموماً مخاطب خاص خودش را دارد. اما مکان‌های دیگر تهران و شهرستان‌ها همیشه مشکل مخاطب را داشته‌ و دارند. آیا درباره این مسائل هم با وجود این که شاید خیلی علمی نباشند،‌‌ بحث می‌شود؟
فکر می‌کنم اطلاعات ما از ‌منظری که شما مطرح می‌کنید، ضعیف است؛ چرا که فرهنگسراها، گروه‌های تئاتری آزاد و شهرستان‌ها فعال هستند. تئاتر باید دغدغه فرهنگی شود و به جایگاه اصلی خودش در ارتباط تنگاتنگ با مخاطب برسد.‌ فکر می‌کنم یکی از اهداف مرکز هنرهای نمایشی و مدیر کل این مرکز در این راستا است که این بستر فراهم شود. سمینار تئاتر و مخاطب هم در این راستاست که ما به شناخت برسیم و سهم خواهی مخاطب در آثار تئاتری، نیازها، انگیزه‌ها، باورها و فرهنگ مخاطب مورد مطالعه قرار گیرد.‌ چون‌ اگر قرار باشد که بگوییم هنر تئاتر با حضور مخاطب است که شکل می‌گیرد، پس باید این تعامل دو طرفه باشد. تئاتری موفق است که به این تعامل دو طرفه برسد و بتواند هم مخاطب خود را بشناسد و هم بتواند با توجه به شناخت جایگاه ‌هنر تئاتر، با مکاتب، خواسته‌ها، نیازها و اجراهایی که انجام می‌دهد تعامل ‌برقرار کند. در صورتی تئاتر ایران موفق است که بتواند این جایگاه را گسترش دهد. ‌‌با توجه به مرکزیت تئاترشهر، این بستر فراهم شده که مخاطبان بدانند که به کجا مراجعه کنند، اما ‌فرهنگسراها و سالن‌ها باید گسترش پیدا کند. ‌
گاهی ‌تئاتر کاملاً با مخاطب فاصله دارد. در حال حاضر تله تئاترهایی هم که از تلویزیون پخش می‌شود و مخاطب نه هزینه‌ای برای آن پرداخت می‌کند و نه مسافتی را برای دیدن آن طی می‌کند، باز هم با اقبال روبه‌رو نمی‌شوند و ارتباط لازم را با مخاطب برقرار نمی‌کنند. به نظر شما این دوری مخاطب از تئاتر چه دلایلی دارد؟
این سؤالی است که باید برای تبیین آن پژوهش انجام دهیم و تحقیق کنیم و یکی از اهداف این سمینار هم همین است که دوستانی که در زمینه‌های متفاوت آثاری دارند، در این جا نتایج پژوهشی خود‌ را ‌‌ارائه دهند و این دستاوردها مورد توجه جامعه تئاتری و فرهنگی ‌قرار گیرد. اما باید فرهنگ سازی برای تعامل مخاطب و تئاتر انجام گیرد. ما می‌گوییم هنری موفق است که بتواند ارتباط بیشتری با مخاطب برقرار کند، مستمر ‌باشد و منقطع‌ و مختص فصول خاصی هم نباشد.
شما به عنوان دبیر سمینار فکر می‌کنید چه نتایجی را به دست خواهیم آورد؟
ما باید نوعی دغدغه پژوهشی در جایگاه تئاتر کشور به وجود بیاوریم؛ چون ‌در ارتباط با پژوهش و ارائه نظریات تجربی و پژوهشی است که می‌توان بین هنرمندان، پژوهشگران و مخاطبان تعاملی ایجاد کرد. ‌یک سمینار این جایگاه را ندارد که مسائل را حل کند، بلکه باید به تبیین مسائل بپردازد. حل کننده مسائل خود هنرمندان و آثارشان هستند که بتوانند در جایگاه این سمینار هم مخاطب شناسی کنند و هم ارتباط خود‌ را با مخاطب برقرار کنند.
‌نکته مثبتی که وجود دارد این است که چند تن از شهرستانی‌ها هم در این سمینار حضور دارند. می‌خواهم بدانم آیا آن‌ها با دغدغه‌های شهرستانِ خودشان شرکت کرده‌اند یا خیلی کلی به مقوله نگاه کرده‌اند؟
نمی‌توانیم بگوییم که چون طرف شهرستانی است، فقط باید دغدغه آن شهرستان خاص را داشته باشد. ‌وقتی می‌گوییم "مخاطب"، منظورمان مخاطب عام است که می‌تواند هم در مرکز این مسأله را داشته باشد و هم در غیر مرکز. من خوشحالم که دوستان با ارائه مقاله ‌در سمینار شرکت کرده‌اند.
این سومین سمیناری است که مرکز برگزار می‌کند. شما سمینارهای پیشین را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
واقعیت این است که ما در سمینارهای قبلی دستاوردهای بسیار خوبی داشتیم و این دستاورد موجب شد که به این سمینار 50 چکیده مقاله برسد و ‌استا‌دان دانشگاه و ‌پژوهشگران و دانشجویان در آن شرکت کنند و تجربیات خود‌ را ‌ارائه کنند. در خصوص ‌‌سمینار تئاتر و دین دستاوردهای خیلی خوبی در خارج از کشور داشتیم و بعضی از منتقدان خارجی ‌‌‌ابراز علاقه کرده بودند در آن سمینار شرکت کنند که این مسأله بسیار مهمی است.
مرکز هنرهای نمایشی سمینار دیگری را هم در برنامه‌های خود دارد؟
دفتر پژوهشی مرکز هنرهای نمایشی سمینار دیگری را در آینده برگزار می‌کند با عنوان سمینار"نشانه شناسی در تئاتر". تکرار این سمینارها چالش فرهنگی ـ پژوهشی را به وجود می‌آورد.