فرمالیست در تئاتر ایران شتاب‌زده شکل گرفت

 

 

 

زهرا شایان‌فر:
دکتر قطب‌الدین صادقی در سلسله نشست‌های تخصصی مجموعه تئاترشهر با موضوع"فرمالیست در تئاتر" سخنرانی کرد. 

به گزارش سایت ایران تئاتر، در این سخنرانی تعریف فرمالیست در تئاتر، تاریخچه این رویکرد به هنر در جهان و فرمالیست در تئاتر ایران قبل و بعد از انقلاب تشریح شد.
دکتر قطب‌الدین صادقی در تعریف فرمالیست گفت:«فرمالیست به عمل و آموزه‌ای گفته می‌شود که به محتوا توجه نکند و فرم و شکل را مورد تاکید قرار دهد.»
او تاریخچه هنر فرم‌گرا را از دهه 20 میلادی و از مکتب پراگ دانسته و گفت:«اشکلوسکی و دیگران معتقد بودند که هر کوششی برای تحلیل ادبی، اثر را به حوزه‌های دیگر چون فلسفه، جامعه‌شناسی، روانشناسی و... می‌کشاند. ایشان سهل انگارانه حذف موضوع را فرمالیست گفتند. در حالی که تمام اصول هنری شکل‌هایی برای بیان محتواهای خاص دارند.»
او رشد تحول و پیشرفت‌گرایی در قرن نوزدهم را که با تفکر رهایی هنر از محدودیت‌های سوداگرایانه، سبک شناختی گذشته بنا شده و بر نو بودن و ابداع، آشکار و خودآگاهانه بودن تاکید داشت و به نوعی ذهنی شدن و انتزاع سوق پیدا کرد را از زمینه‌های بروز فرم‌گرایی معرفی کرد.
صادقی با نقل جمله کلایو یوبل که معتقد است"تاریخ هنر بر اساس پیشرفت ممتد نیست بلکه بر اساس تغییرات بنا شده" گفت:«از دید این فرم‌گرایان هر چه که روایت کننده باشد، مردود است. بر‌ این اساس تمام قاعده‌های ناخالص و سنت‌های آکادمیک اندیشه‌های سبک‌شناسانه که اصول علمی وفرهنگستانی پشت آن است، نادیده گرفته شد. یک طغیان علیه نسل قبل بود، اما فردگرایانه و کاملاً بورژوازی.»
او پنج اصل اعتقادی فرمالیست‌ها را آشنایی‌زدایی، دشوارسازی، بی‌تفاوتی نسبت به موضوع بیان، رد کردن ربط محتوا با شکل و ناآشنا کردن پیام عنوان کرد.
این استاد دانشگاه فرمالیست در تئاتر ایران را که همچون دیگر مظاهر تجدد شتابزده شکل گرفت ‌از دهه 20 و به عنوان نهضت خروس جنگی معرفی کرد.
وی با اشاره به نام‌هایی مثل شیبانی، شیروانی، فرسی، دکتر نامدار و رشد تئاتر مدرن در گروه تئاتر دانشکده هنرهای زیبا که سال 46 بنیان گذاشته شد،سیر رشد این نگرش را بیان کرد.
سرانجام به شکل گیری کارگاه نمایش و گروه‌های ‌‌تئاتر تجربی، کوچه، اهریمن و کارهای بیژن مفید اشاره کرد.
دکتر صادقی درباره هر یک از گروه‌های ذکر شده به چند نمونه اجرایی پرداخت و کاستی‌ها و نوآوری‌هایشان را بیان کرد.
وی فرمالیست در تئاتر بعد ز انقلاب را نیز به چند گروه تقسیم کرد. ابتدا گروهی که بخش عمده اثر آن‌ها را موسیقی و رقص در بر گرفته و گروهی که فرمالیست را در نمایشنامه‌نویسی به نمایش گذاشته‌اند و تجربه‌های ماندگاری نیز دارند و دسته سوم پرفورمنس‌ها هستند و دسته بعد کارهای کارگاه نمایش که اخیراً به تجربه‌های دانشجویی اختصاص یافته است.
وی برای هر یک از این دسته‌بندی‌ها نمونه آثار اجرا شده در سال‌های اخیر را برای دانشجویان تشریح کرد.
صادقی خنثی بودن نمایش، دوری از معنا، سودمندی و ارتباط گسیختگی محتوا و فرم، گنگی و انتزاع در بیان، کوچک شدن تئاتر و حذف زبان را از جمله آسیب‌های تئاتر فرمالیستی در عصر حاضر معرفی کرد.
این جلسه تا ساعتی بعد با پرسش و پاسخ دانشجویان و حاضران در جلسه ادامه یافت.