گشت و گذاری در لاله‌زار قدیم و جدید

 

ضرورت حفظ و نگهداری از تئاتر نصر و پارس

رضا آشفته:
قدم زدن در خیابان لاله‌زار امروز بر اهمیت و ضرورت موزه شدن تئاتر نصر و پاسداری از تئاتر پارس تاکید می‌کند. لاله‌زاری که روزگاری نماد نوگرایی و هنر ایرانی بود، و به همین سبب به نام"شانزه‌لیزه تهران" لقب گرفته بود. اما امروز شانزه‌لیزه تهران تبدیل به بازار فروش اجناس الکترونیکی و الکتروتکنیکی شده است. امروز برق و نیروی الکتریکی جایگزین هنر شده و دیگر از آن قابلیت‌های ارزشمند هنری خبری نیست. اما با این وجود حفظ و نگهداری دو تئاتر نصر و پارس که از خیل عظیم ارزشمندی خود را یادآور می‌شوند، به عنوان یک ضرورت فرهنگی از سوی متولیان دولتی لازم الاجرا خواهند بود.
روزگاری نه چندان دور در لاله‌زار تهران بسیاری از تئاترها، سینماها، کافه‌ها و رستوران‌ها، تجارتخانه‌ها، خیاط‌خانه‌ها، و فروشگاه‌های معروف ایران قرار داشتند، و هر یک از این موارد شور و شوق زیادی را در مخاطبان این خیابان ارزشمند ایجاد می‌کردند که به طور مرتب سری به آن بزنند. حالا خرید و تفریح، فرقی نمی‌کرد، هر یک بهانه‌ای بودند برای رفت و آمدهای مکرر به این خیابان. اما امروز از تئاتر و سینما کمافی‌السابق خبری نیست. سینماهای این خیابان که تا همین چندی پیش فعال بودند، به مرور از گردونه فعالیت فرهنگی خارج شدند. تئاترها هم کاملاً تعطیل شده‌اند و فقط تئاتر پارس به فعالیت‌ خود ادامه می‌دهد.
پیشینه
ناصرالدین شاه در سال 1326 خورشیدی پس از بازگشت از سفر اول خود به فرنگ، با این تصور که خیابانی مانند شانزه‌لیزه در دارالخلافه احداث بکند، دستور داد تا از میان باغ مصفای لاله‌زار خیابان بکشند، و زمین‌های اطراف خیابان نیز بین نزدیکان درگاه شاهنشاهی تقسیم شد.
جعفر شهری در کتاب تهران قدیم در این دوره می‌نویسد: عشقی و عارف هم بهترین کارهای خود را در سالن گراندهتل لاله‌زار به صحنه بردند که افراد شیک‌پوش شب‌ها به آن جا رو به آن می‌آوردند.
زمانی در لاله‌زار 15 سینما و چندین تئاتر و تماشاخانه فعالیت‌ داشتند ولی امروزه 10 سینما هنوز باز هستند. که البته این 10 سینما نیز به تدریج بسته شده و امروز یک یا دو سینما آن هم به طرز اسفناکی به فعالیت خود ادامه می‌هند. چون امروزه تمامی لاله‌زار را صنف فروشندگان لوازم برقی در اختیار گرفته‌اند.
علی حاتمی، فیلمساز و نمایشنامه‌نویس کشورمان خدمت شایان ذکری در این رابطه کرده است. او با توجه به پروژه تلویزیونی هزاردستان، سال‌ها وقت صرف کرد تا در شهرک سینمایی غزالی، لاله‌زار قدیم تهران را بازسازی کند، و بر اساس این محیط بازسازی شده تاکنون فیلم‌ها و سریال‌های زیادی در این فضا ساخته شده است.
از معروف‌ترین اماکن لاله‌زار می‌توان به گراندهتل، مولن‌روژ، کافه افق طلایی، کافه مصطفی پایان(در لاله‌زار نو)، کافه نور(در لاله‌زار شمالی)، کافه‌ری(در لاله‌زار شمالی)، کافه‌لاله‌زار(در لاله‌زار جنوبی)، سینما ونوس(سارا)، سینما رکس(لاله)، سینما خورشیدنو، سینما فردوسی، سینما البرز، سینما ایران، سینما مایاک، سینما مرجان، سینما منزویل، سینما کریستال، سینما تابان، سینما فاروس، سینما رودکی، سینما شهرزاد، سینما مترو(سحر)، سینما ملی (رویال پیشین و نادر کنونی در کوچه ملی)، و تئاتر پارس، تماشاخانه گومبر و روسیخان، تماشاخانه گیتی(صادقپور)، تماشاخانه فکری، تئاتر دهقان، تئاتر نصر، و فروشگاه پیرایش نخستین فروشگاه بزرگ به سبک اروپایی در ایران، فروشگاه جنرال مد، مسجد هدایت، خانه اتابک، مجموعه مسکونی خانواده اتحادیه، انبار ببرازخان و آرشیو اصغر(عکاس) اشاره کرد.
مطمئناً بازآفرینی و بازسازی بافت قدیمی لاله‌زار غیرممکن است، اما حفظ و نگهداری بنای این بافت قدیمی کاری سهل و درآمدزا خواهد بود. از این بافت می‌توان به عنوان یک مرکز مهم گردشگری با ارایه تسهیلات و فروش محصولات و بسترهای فرهنگی بهره‌برداری کرد. تئاتر نصر که هم‌اکنون دوره ساخت و ساز خود را طی می‌کند تا در آینده نزدیک شاهد راه‌اندازی موزه تئاتر در آن باشیم. از سوی دیگر تئاتر پارس نیز می‌تواند به عنوان مرکزی برای ارائه آثار نمایشی روحوضی و کمدی‌های مردمی همچنان با حمایت مرکز هنرهای نمایشی اداره شود. هنرمندان زیادی هستند که در صورت بازسازی این تالار حاضر به ارایه آثار هنری ارزشمند آن هستند. از سوی دیگر با ارایه آثار ارزشمند مردم نیز سر شوق می‌آیند تا هر از گاهی سر به نمایش‌های این تالار بزنند. در آن فضای تجاری، بودن چند مرکز مهم فرهنگی خالی از لطف نیست. خود این مراکز بر تداوم و بقای ارزش‌های فرهنگی جامعه تاکید خواهند کرد. بنابراین حفظ و نگهداری تئاتر نصر و پارس، نه تنها هزینه‌بر نخواهد بود که با یک برنامه‌ریزی درست می‌توان از آن‌ها به عنوان مراکز فعال و درآمدزا همچنان بهره‌برداری فرهنگی کرد. تئاتر ایران با حفظ و بقای چنین مراکزی از اعتبار خاص و تاریخی برخوردار خواهد شد و با ریشه‌دار شدن بر هویت مستقل و مردمی خود در جامعه تاکید خواهد کرد.