بررسی وجود یا عدم وجود تئوری توطئه در تئاتر -3

یکی بر سر شاخ بن می‌برید...

توطئه، تخریب، سوءاستفاده از افراد و موقعیت‌ها جزو آن دسته از دل‌نگرانی‌هایی است که گسترش آن در بافت انسانی، اوج‌گیری ناامنی، تناقض گفتار و عمل و در نتیجه فروپاشی بنیان‌های جمعی را موجب می‌شود. حال در تئاتر که به ذات با مصدر "ما" تعریف می‌شود و اشاره به تلاشی جمعی دارد که در جامعه‌ای کوچک به نام گروه انجام می‌شود، نتیجه‌ای طبیعتاً ویرانگر و بنیان برانداز خواهد داشت. از دیگر سو واژه‌هایی چون تئوری توطئه، تصور توطئه و عبارات مشابه نیز وجود دارند که اشاره‌ای مستقیم به تأثیرات روحی موقعیتی خاص بر ذهن و فکر افراد دارند. بی‌شک روان درگیر در چنبره توطئه‌های ذهنی، انسانی درگیر، ناراضی و افسرده را شکل می‌دهد که انرژی خلاقه‌اش صرف مبارزه‌ای بی‌نتیجه خواهد شد.
تئاتر، به عنوان هنری که کارکردهای اجتماعی و روانشناسی ویژه‌ای دارد می‌بایست جوابی برای این موضوع داشته باشد؛ بنابراین به سراغ هنرمندان تئاتر رفتیم تا نظراتشان را در این باب جویا شویم.
"اصغر همت" بازیگر، ‌عضو هیأت مدیره و سخنگوی خانه تئاتر استفاده از واژه "توطئه" را نامناسب دانست. البته با این استدلال که توطئه از آگاهی و برنامه‌ریزی حکایت می‌کند اما آنچه در فضای تئاتر وجود دارد، تنها این نیست بلکه بیشتر حرکاتی است که برای حفظ منافع شخصی انجام می‌شود. متن زیر حاصل گفت‌وگوی ما با اوست که می‌خوانید.

- آیا می‌پذیرید که خانواده تئاتر درگیر رفتارها و برنامه‌ریزی‌های ذهنی و عینی مخرب شده است؟
(ابتدا از عبارت تئوری و طرح توطئه استفاده کرده بودیم که به احترام ایشان در متن مکتوب از این توضیح استفاده کردیم.)
اتفاقات حوزه تئاتر مصداق این مصرع "یکی بر سر شاخ بن می‌برید" است. این دیگر توطئه نیست یک ناآگاهی است. می‌گویم شیطنت‌هایی هست که همه شخصی است، برای حفظ منافع شخصی است. معتقدم همه آنها که چوب لای چرخ تئاتر می‌گذارند دانسته یا نادانسته زمینه و بهانه به دست تصمیم‌گیران نهایی می‌دهند. در مصاحبه اخیرم درباره وقایع خانه تئاتر به این مطلب اشاره کرده‌ام و احساس می‌کنم که شیطنت‌هایی وجود دارد، فکر نمی‌کنم خانه تئاتر مزاحم نهاد دیگری باشد ما فقط مزاحم منافع نامشروع شخصی برخی از افراد هستیم.
- با چه استدلالی اتفاقات خانه تئاتر را ناشی از "شیطنت" هر چند به قصد منافع شخصی می‌دانید؟
بر اساس مستندات موجود. البته مسأله خانه تئاتر قدری پیچیده است. از خود می‌پرسم چطور می‌شود ناگهان از فعالیت‌های رسانه‌ای درباره یک کار شروع می‌شود؟ چگونه است که ناگاه اختلافات فردی و مسائل تئاتر در رسانه‌ها عنوان می‌شود در حالی که امثال این حرف‌ها همیشه بوده است؟ بیایید وقایع را مرور کنیم، وقتی یک عضو انجمن کارگردانان می‌گوید: اعضای هیأت مدیره استعفا داده‌اند و زمانی بعد اعضای هیأت مدیره می‌گویند که اصلاً جلسه‌ای نداشته‌اند که استعفا بدهند یا وقتی رسانه‌ای می‌نویسد "استعفا مکتوب ایرج راد" و حتی در متن او هیچ سند مکتوبی قید نشده، مجبور هستیم فکر کنیم که حتماً چیزی در کار است. چه شده که خانه تئاتر مرکزیت پیدا کرده و برخی از اعضا هم گاهی واقعاً ناآگاه چیزی بیان می‌کنند که تا بیایید افرادی را که در جریان مصاحبه قرار گرفته‌اند توجیه کنید، اهداف مصاحبه انجام شده است.
- آیا این از یک فکر طراحی شده نشأت نمی‌گیرد و اگر قصد تخریب وجود ندارد هدف چیست؟
شاید می‌خواهند بگویند خانه تئاتر مسأله دارد، بین اعضای آن مشکل وجود دارد. شاید هم می‌خواهند بگویند نیت خیر دارند اما کارشان را درست انجام نمی‌دهند. با کلمه توطئه مخالفم چون بار سیاسی دارد، اما مسأله من انسانی است. بیایید به بعد انسانی آن توجه کنیم. خانه تئاتر به عنوان نهاد تئاتری که جایگاه مشخصی پیدا کرده، از روی آگاهی یا ناآگاهی برخی از اعضا، مورد تهاجم قرار می‌گیرد. اعتقاد دارم اگر کسی دلسوز تئاتر است چه دولتی و چه غیردولتی باید به شکل‌گیری آن کمک کند. پست‌های دولتی دوام ندارند و اعضای این خانه که در حال حاضر مشاغل دولتی در این حوزه دارند، باید در درازمدت به آن فکر کنند. اختلاف نظر داشتن امری طبیعی است همان طور که در هر جمع امکان دارد پیش بیاید، همان طور که در مجلس یا هیأت دولت هم امکان وقوعش هست. اما هرگز این اختلاف آراء گسترده نمی‌شود زیرا برای پیش‌برد اهداف بزرگ‌تری به وجود آمده‌اند.
- منظورتان از کلمه اشخاص چیست؟ آیا به افرادیا سازمان‌های خاصی اشاره دارید که قصد تخریب دارند؟ خواهش می‌کنم با صراحت نام ببرید.
این که چه کسی یا چه نهادی می‌خواهد این خانه نباشد واقعاً مشخص نیست اما از اعضایی استفاده می‌شود که آگاه یا ناآگاه آب به این آسیاب می‌ریزند.
- تلویحاً به دولتی بودن یا نبودن اشاره کردید. آیا از جانب ارگان‌های دولتی، حرکتی علیه خانه تئاتر مشاهده کرده‌اید؟
نهاد دولتی طبیعی است که با خانه تئاتر مخالفتی ندارد. از گفته‌های آقای وزیر هم چنین معنایی استنتاج نمی‌شود که هیچ، بلکه مؤید هم هست. گرچه گاه حرف‌ها جلوتر از عمل بوده است. خواست خود دولت بود که این نهاد ایجاد شود و نه خواست اهالی تئاتر، پس باید اختیاراتی نیز به آن تفویض شود. تفویض این اختیارات برای بعضی‌ها خوشایند نیست. گسترش این فضای مخرب به دلیل یک سری قدرت‌طلبی‌های شخصی اتفاق افتاده که به جایی هم نمی‌رسند.
- به موضوع اصلی بحث برگردیم اینکه از منظر آسیب‌شناسی دلیل این همه بی‌اعتمادی و نگرانی برای این رویدادها را در چه می‌دانید؟
به خاطر فضای ناامن، به خصوص ناامنی مادی. به دلیل این ناامنی است که به جان یکدیگر می‌افتیم. اگر در یک فضای امن قرار داشتیم هرگز دچار این مسایل نمی‌شدیم و این گفت‌وگو هم معنایی نداشت . اعتقاد دارم برای باز شدن مسأله با مسئولان صحبت کنید. توجه شما را به سمت انجمن نمایش سوق می‌دهم که در یکی دو سال اخیر انحلال آن اعلام شد و بسیاری از هنرمندان را دچار درگیری معیشتی کرد. این اتفاق نمونه‌ای واضح از ناامنی است که جای بررسی دارد. باید توجه داشت که حرکت‌های اشتباه در حوزه تئاتر صورت گرفته که این مشکلات را تشدید کرده و مسبب این حرکت‌ها هم اگر متوجه اشتباه بودن آن شده سعی در بازگشت نداشته و مسأله را بزرگتر کرده است.
- گفته شد که برای ادامه فعالیت انجمن نمایش مشکلات قانونی وجود داشت و باید برای رفع این مشکلات چاره‌ای اندیشیده می‌شد...
معتقدم هیچ نهاد دولتی خواستار انحلال انجمن نمایش نبود. بنده این آمادگی را دارم تا حرفم را ثابت کنم. معتقدم در مورد انجمن نمایش هر اتفاقی افتاده شخصی بوده است.
- دوباره بحث شخصی بودن را مطرح کردید. اگر امکان دارد این مسأله را باز کنید.
ابتدا یادآور می‌شوم که از این مرحله به بعد به عنوان یکی از اعضای انجمن نمایش صحبت می‌کنم که خود مقوله‌ای مجزا است. انجمن نمایش در زمان دکتر علی منتظری شکل گرفت و تا او بود پشتیبانی هم می‌شد. بلافاصله بعد از او آقای خوشرو (1374) اقدام به اخراج اعضا کرد که با پشتکار اعضا حقانیت آن ثابت شد. اقدام او یک تصمیم‌گیری شخصی بود. پس از او نیز مدیران کاری به انجمن نداشتند تا دوره مسئولیت‌های جدید که عنوان شد دیوان محاسبات اداری نامه داده. اما وقتی ما به دیوان محاسبات اداری مراجعه کردیم هیچ بخش‌نامه‌ای نبود و گفتند اگر نامه‌ای هم بوده منظور از آن انجمن نمایش نبوده است. از سوی دیگر مشاور معاون هنری وزیر که در حال حاضر همه دوستان ما که در رأس امور هستند معترفند که مسایل از او نشأت گرفته، می‌گوید که این اقدام به درخواست کسانی که به ظاهر از دوستان ما هستند انجام شده. این افراد اعضاء خانه تئاترند که مسئولیتی دولتی دارند اما مسلماً در آینده این مسئولیت‌ها را نخواهند داشت. برای بهبود مسایل تئاتر ما با این دوستان در موقعیتی تاریخی قرار گرفتیم. مثلاً می‌توانستیم قرارداد تیپ را نهادینه کنیم ولی متأسفیم که تاکنون انجام نشده است.
- پیگیری قرارداد تیپ را به وقت دیگری موکول کنیم. کم و بیش با وقایع انجمن نمایش و پی‌گیری‌هایی که برای جلوگیری از انحلال آن صورت گرفت، آشناییم. اکنون بفرمایید چه باید کرد؟
انجمن نمایش باید به وضعیت قبلی بازگردد. هیچ نهاد دولتی مخالف آن نیست و حاضریم از دیوان محاسبات نامه بیاوریم که با ما مشکلی ندارند، مشکل انجمن نمایش با تغییرات اندکی در اساسنامه قابل رفع است. در جلسه قبل متوجه شدیم که انجمن به این راحتی منحل نمی‌شود چون شامل مراحلی است که به این سادگی امکان آن وجود ندارد. حتی به ما گفته شد دستی در اساسنامه ببرید تا از طریق کمک به مؤسسات غیردولتی بتوانید آن را بچرخانید.
- پس چرا هنوز این مسأله وجود دارد؟
درست‌ترین و شرافت‌مندانه ترین کاری که می‌توانند بکنند این است که به سادگی بگویند اشتباه کرده‌ایم. مطمئن هستم کسانی که باعث و بانی این مسأله در هر دو وجه هستند از خود مایند. شاید رودربایستی می‌کنند اما کسی که به اشتباهش اعتراف کند آدم بزرگی است.
- جایی در صحبت‌هایتان از منافع شخصی صحبت کردید. انحلال انجمن یا تزلزل خانه تئاتر چه نفعی برای افراد دارد؟
منافع شخصی همیشه مادی نیستند. گاه فردی که رفتاری مخرب دارد قصد ثابت کردن خود را دارد. گاه درگیر تصفیه حساب‌های شخصی است. گاه نیز عقاید فردی ویژه‌ای دارد که با حقوق صنفی عده‌ای در تضاد است. نفع شخصی را تنها از منظر مادیات نبینید.
- شما در صحبت‌هایتان وجود این ناامنی کاری، فکری و مادی را به اشکال مختلف تأیید کردید، اما نکته اینجاست که با وقوفی که بر این امر داریم چه کاری برای کنترل یا گریز از آن انجام داده‌اید؟ پیشنهاد شما برای خنثی کردن توطئه‌ها چیست؟ به خصوص آن که اعتقاد دارید عملکرد رسانه‌ها می‌تواند به آن دامن بزند.
باز گفتید توطئه؟ راهکار مقابله با این موضوع، آگاهی نسبت به وضعیت موجود و هوشیاری است. طبیعی است که اگر به منافع صنفی خود فکر کنیم از تیر کسانی که خواسته یا ناخواسته به مسایل دامن می‌زنند در امان خواهیم ماند.